Жамал Хашоггинин коркунучтуу өлтүрүлүшү үчүн аны изоляциялоону убада кылган Сауд Арабияга сапары учурунда Байден Саудиянын мураскор ханзаадасы менен жолуккандан кийинки билдирүүсүндө ал киши Хашоггини өлтүрүүгө тиешеси жок экенин айткан.
Fars News Agency International Group агенттигинин маалыматына ылайык, АКШнын президенти Жо Байден Саудиянын мураскор ханзаадасы Мухаммед бин Салман менен жылмайып, кол алышып учурашкандан кийин Жиддадагы маалымат жыйынында саудиялык оппозициячыл журналист Жамал Хашоггинин өлтүрүлүшү боюнча маселе ЦРУ бен Салмандын ырастаганын тастыктаганын айтты.
Хашоггинин өлтүрүлүшүнө Салмандын катыштыгы бар, бул маселени Сауд Арабиясынын бийлигине көтөргөн. Сапар учурунда адам укуктарынын кескин сынына кабылган жана азыр Саудиянын мураскор ханзаадасы менен жолугуп жаткан Байден журналисттерге бин Салмандын Хашоггинин кара ниеттик менен өлтүрүлүшүндөгү ролун четке каккан билдирүүлөрүнө таянуу менен билдирди. Жиддадагы жолугушууда “ал (Сауд Аравиянын мураскор ханзаадасы) Хашоггинин өлтүрүлүшү үчүн жеке жооптуу эмес экенин айтты” жана кийинчерээк балача комментарий берип, “менимче, ал (жооптуу)” деп кошумчалады. Салман ага “кылмышкерлерге каршы чара көргөнүн” айтты. Ошол басма сөз жыйынында “Хашоггиге болгон ырайымсыздык” деп айткан Байден адам укуктары боюнча позициясын кабыл алып, “Хашоггинин өлтүрүлүшүнө байланыштуу мен аны башында көтөргөм. Жолугушууда мен буга чейин эмне деп ойлогонумду жана азыр эмне деп ойлогонумду түшүндүрдүм. Мен өз оюмду абдан ачык айттым. Америка президентинин адам укуктары маселеси боюнча унчукпай койгону бизге туура келбей турганын ачык айттым. Жума күнү Америка президенти Сауд Аравиянын падышасы Салман бин Абдулазиз жана өлкөнүн тил боюнча башкаруучусу катары таанылган мураскор ханзааданын атасы менен да өзүнчө кол алышып учурашты. АКШнын президенти менен Сауд Арабиянын мураскор ханзаадасы жолугушуусунун өңүтү 2018-жылдын октябрь айында Стамбулдагы Сауд Арабиянын консулдугунда бин Салмандын киши өлтүргүчтөрүнүн тобу Жамал Хашоггинин үрөй учурган өлтүрүлүшүнөн кийин Саудиянын мураскер ханзаадасы эч кандай тиешеси жок экенин четке кагууда. Ал киши өлтүрүүгө буйрук бергенби деген суроого бин Салман: “Албетте, жок” деп жооп берди. Сауд Арабия өкмөтү алгач өлтүрүүгө катышы бар экенин четке какса, кийинчерээк Сауд Аравиянын чалгындоо тобу Хашоггини анын эркине каршы Сауд Арабияга өткөрүп берүүгө аракет кылганда кокусунан өлтүрүлгөнүн ырастады.
2020-жылдагы президенттик шайлоо өнөктүгү маалында Байден Саудиянын өкмөтүн кылмыштары үчүн төлөп берүүгө жана адам укуктарынын көйгөйлөрү үчүн Эр-Риядды четке кагууга убада берген. Өткөн аптада Хашоггинин гезити Washington Post гезитиндеги макаласында Байден Сауд Арабияга сапарын актоого аракет кылды, бул анын адам укуктарын жана Эр-Риядга карата мурдагы позициясын бузган.
Кезинде киши колдуу болгон журналисттин аты аталган макалада ал: «Башынан эле менин максатым 80 жылдан бери стратегиялык өнөктөш болгон өлкө менен мамилени өзгөртүү, бирок аны бузуу эмес», – деп жазган. Мен Сауд Арабияга баруу чечимиме көп адамдар макул эмес экенин билем. “Менин адам укуктары боюнча көз караштарым так жана бекем жана негизги эркиндиктер мен чет өлкөлөргө барганда ар дайым күн тартибинде турат.” Бул визиттин алдында Байден энергетикалык кризисти да чечүүгө аракет кылган, эксперттердин айтымында, бул анын Кошмо Штаттардагы популярдуулугунун болуп көрбөгөндөй төмөндөшүнө алып келген жана анын партиясы ноябрь айындагы орто мөөнөттүү шайлоодо утулуп калышы мүмкүн.
Рейтер агенттигинин талдоосуна караганда, энергетикалык кызыкчылыктар Байденди жана анын жардамчыларын АКШнын кийлигишүүсүнүн аркасында Орусия жана Кытай менен алакасын бекемдеген Сауд Аравиясына дагы бир жолу кайрылууга түрттү. АКШнын улуттук коопсуздук боюнча кеңешчиси Жейк Салливандын айтымында, Байден Вашингтон менен Эр-Рияд мамилесин бузуп эмес, кайра сүйлөшүүнү каалайт.
Жиддадагы жолугушууларынан кийин Байден: «Биз глобалдык энергетикалык коопсуздукту камсыздоо жана дүйнөлүк экономикалык өсүштү колдоо үчүн жетиштүү мунай запастары тууралуу жакшы талкууладык»,- деди. Мен АКШнын жүктөрүн көбөйтүү үчүн колумдан келгендин баарын жасайм, муну мен күтөм.
Саудиялыктар да бул шашылыш маселеде өнөктөштөр жана бүгүнкү талкуулардын негизинде мен жакынкы апталарда дагы кадамдарды көрөбүз деп үмүттөнөм. Байден бин Салмандын жолугушуусуна реакциялар Ак үй менен АКШ президенти бул сапардын алдында жарыялаган Байден бин Салмандын жолугушуусун кескин сындагандардын биринде Жамал Хашоггинин колуктусу Хадижа Женгиз Байден бин Салмандын сүрөтүн кайрадан жарыялады. жолугушуу жана анын өлтүрүлгөн аялынын эсебинен билдирүү. Ал Твиттердеги баракчасына: «Эй, Кошмо Штаттардын президенти, мени өлтүргөнүм үчүн убада кылган жоопкерчилик ушулбу? Кийинки MBS курмандыгынын каны сенин колуңда”, – деп жазган Жамал Хашогги.
Көптөгөн журналисттерден Байденге бул твит тууралуу суроо берилгенде, ал мындай деди: Мен анын ушундай сезилгени үчүн өкүнөм. Ал мураскор ханзааданы тосуп алганы үчүн көп сынга кабылганын айткан кабарчыга күлүп, Сауд Аравиясы Хашоггидей башка диссидентти өлтүрбөйт деп кантип ишене аласың деген суроого: «Кандай келесоо суроо? Буга кантип ишенсем болот? “Мен жөн гана мындай нерсе кайталанса, алар бул жоопту (!) жана башкаларды алышат деп ачык айттым.”
Байдендин Саудиянын мураскер ханзаадасы менен болгон карым-катнаштары да ички сынды, анын ичинде Washington Post жана Журналисттерди коргоо комитетинин сынына кабылды. The Washington Post гезитинин басмачысы жана башкы директору Фред Райан өзүнүн басма сөз катчысы Твиттердеги билдирүүсүндө: «Президент Байден менен Мохаммед бин Салмандын мушташы кол алышуудан да жаман жана уят болду»,-деди. Бул MBSге ал абдан издеген денесиз бошотууну берген жакындыктын жана комфорттун деңгээлин көрсөтөт. Жума күнкү жолугушуунун алдында NBC телеканалынын кабарчысы Питер Александр Саудиянын мураскер ханзаадасына “Жамал Хашоггинин үй-бүлөсүнөн кечирим сурап жатасыңбы?” Суроо берилгенден кийин, “MBS анын жүзү жумшак жылмайып турат”, – деп жазды кабарчы Твиттерде. Хашогги өлтүрүлгөндө жашаган Вирджиния округунун Демократиялык партиясынын өкүлү “Джерри Коннолли” Твиттердеги баракчасына: Мага добуш берген Жамал Хашогги Сауд Аравиянын мураскор принцинин буйругу менен өлтүрүлүп, сөөктөрү бөлүнгөн. Азыр көнүмүш адатка (мамилелерге) убакыт эмес. АКШ Сенатынын тышкы байланыштар боюнча комитетинин мүчөсү “Рэнд Пол” дагы Саудиянын президенти Жо Байденди сындап: “Сауд Арабиясы адамдык негизги укуктарды тоготпойт, Йеменде бейкүнөө адамдарды өлтүрүп, оппозицияга коркунучтуу мамиледе” деп жазды. Ал өлтүрөт, миллиондогон адамдарды ачарчылыктын кырына салат, биздин душмандарыбызды колдойт жана бекемдейт. Бирок, Байден аларды (Сауд Арабиясынын бийликтерин) үйүндөгү саясатын өзгөртүп, ички мунай өндүрүү маселесин чечкендин ордуна, өзү жараткан кризисти чечүүгө түртүп жатат. Саудиялык оппозициялык топ болгон АКШда жайгашкан Улуттук ассамблея партиясынын башчысы Абдулла Алауд ушул аптанын башында NBC News телеканалына: “Биз өзүбүздү чыккынчылыкка кабылгандай сезебиз” деди. Бизди МБСни коргойбуз деп убада кылышкан. Байдендин сапары мураскор ханзаадага киши өлтүрүүдөн кутулууга жардам берет.
